TIN ĐỜI SỐNG
Cảnh báo: bài viết có phần đồ họa mô tả các vụ hành quyết.
Với nụ cười trên mặt, các tay súng ngồi trên thùng sau của một chiếc xe bán tải đang lao qua chín thi thể xếp thành một hàng trên đường và hướng về phía mặt trời lặn ở Sudan.
“Xem chúng ta đã làm những gì nào, nhìn xem cuộc thảm sát này nào”, một người reo lên.
Anh ta cười khi quay phim chính mình và đồng đội, trên người đeo phù hiệu Lực lượng Hỗ trợ Nhanh (RSF) với dòng chữ hiện rõ: “Tất cả chúng sẽ chết như vậy.”
Những người đàn ông này đang ăn mừng một cuộc thảm sát mà các quan chức nhân đạo lo ngại đã giết hơn 2.000 người ở thành phố el-Fasher của Sudan vào tháng trước.
Vào ngày 3/11, Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) cho biết họ đang điều tra xem liệu lực lượng bán quân sự này có phải đã phạm “tội ác chiến tranh và tội ác chống lại loài người” hay không.
El-Fasher là mục tiêu then chốt của RSF. Đây là pháo đài cuối cùng ở Darfur nằm dưới sự kiểm soát của quân đội Sudan – lực lượng đã chiến đấu với RSF kể từ khi liên minh cầm quyền sụp đổ năm 2023.
Ước tính đã có hơn 150.000 người thiệt mạng vì giao tranh trong hai năm qua và cả hai bên đều bị cáo buộc thực hiện hàng loạt tội ác chiến tranh – nhiều hành vi tương tự đã được RSF lặp lại sau khi chiếm được el-Fasher.
Thành phố bị cắt đứt với thế giới
Sau hai năm bao vây thành phố, RSF từ tháng Tám tới nay đã tìm cách củng cố vị trí và phong tỏa những dân cư còn lại.
Ảnh vệ tinh cho thấy binh lính bắt đầu xây một ụ đất lớn từ cát xung quanh vành đai el-Fasher, chặn khả năng tiếp cận và tuyến cứu trợ. Đến đầu tháng Mười, “bức tường” đó đã bao kín thành phố – kèm theo một hàng rào nhỏ hơn bao quanh một làng lân cận.
Khi cuộc bao vây trở nên ác liệt hơn, 78 người đã thiệt mạng trong một vụ RFS tấn công vào một nhà thờ Hồi giáo vào ngày 19/9, trong khi Liên Hợp Quốc cho biết 53 người khác đã thiệt mạng trong các vụ oanh kích bằng drone và pháo vào một trại tạm cư vào tháng Mười.
Các video được chia sẻ với BBC Verify cũng cho thấy việc RSF tìm cách áp đặt lệnh phong tỏa lương thực và nhu yếu phẩm. Trong tháng Mười, đoạn phim cho thấy một người đàn ông bị trói tay và chân, treo ngược trên cây bằng xích kim loại. Người quay video cáo buộc nạn nhân tìm cách buôn lậu lương thực vào thành phố đang bị vây hãm.
“Tao thề với Thượng đế là mày sẽ phải trả giá về chuyện này, đồ chó,” người đó hét lớn rồi bắt người đàn ông bị trói phải van xin cho mạng sống của mình.
Trong khi đó, binh lính RSF tiến sâu thành phố, với những cuộc giao tranh dữ dội trên từng con phố.
Dân thường không vũ trang bị bắn hạ
Hôm 26/10, khi mặt trời vừa ló rạng, lực lượng RSF đã chiếm toàn bộ các vị trí cuối cùng của quân đội và căn cứ chính trong thành phố – trụ sở Sư đoàn Bộ binh số 6 sau khi quân đội rút lui.
Trong đoạn video, các binh sĩ đang cười đùa, tay cầm súng phóng lựu đi vòng quanh trụ sở bỏ trống. Cùng ngày, chỉ huy RSF Abdul Rahim Dagalo – em trai của thủ lĩnh RSF Mohammad “Hemedti” Dagalo – được nhìn thấy thị sát căn cứ.
RSF – lực lượng được hình thành từ dân quân Janjaweed, nhóm từng giết hàng trăm ngàn người ở Darfur trong giai đoạn 2003–2005 – từ lâu đã bị cáo buộc gây ra nhiều tội ác đối với các cộng đồng không phải người Ả Rập trên khắp Sudan. Những đoạn video đăng tải trực tuyến cho thấy lực lượng bán quân sự này có ý định dồn bạo lực lên dân thường ở el-Fasher.
Trước khi RSF chiếm được el-Fasher, suốt nhiều tháng liền hầu như không có tin tức nào lọt ra khỏi thành phố. Nhưng chỉ vài giờ sau khi lực lượng quân đội sụp đổ, các đoạn video ghi lại cảnh RSF gây tội ác bắt đầu xuất hiện trên mạng, phá vỡ bầu im lặng bao trùm thành phố.
Một trong những đoạn video rùng rợn nhất, được BBC Verify phân tích, cho thấy hậu quả của một vụ thảm sát trong tòa nhà đại học ở phía tây thành phố, với hàng chục thi thể nằm rải rác trên sàn.
Một người đàn ông lớn tuổi mặc áo choàng trắng ngồi cô độc giữa các thi thể. Ông quay đầu lại khi thấy một tay súng bước xuống cầu thang, tay cầm súng trường. Người này giơ súng lên và bắn một phát, khiến ông này gục xuống, bất động. Những binh sĩ khác, dường như không mảy may dao động, lập tức phát hiện một cái chân khác còn co giật giữa đống thi thể.
“Tên này còn sống à?” một tay súng hét lên. “Bắn nó đi.”
Ảnh vệ tinh chụp ngày 26/10 dường như cũng xác nhận rằng các vụ hành quyết đã xảy ra trên đường phố el-Fasher, theo một báo cáo do Phòng thí nghiệm Nghiên cứu Nhân đạo Đại học Yale công bố.
Các nhà phân tích của phòng nghiên cứu chỉ ra nhiều “cụm” lớn xuất hiện trong ảnh, “phù hợp với kích thước cơ thể người trưởng thành và không thấy có trong những hình ảnh chụp trước đó”. Báo cáo này cũng nhắc đến những “vết màu ố” có thể là dấu vết do máu người để lại.
Một nhân chứng nói với BBC rằng ông đã chứng kiến “nhiều người thân của chúng tôi bị thảm sát – họ bị gom lại một chỗ và rồi bị giết hết cả.”
Một nhân chứng khác kể lại cảnh thấy một người phụ nữ bị RSF “bắn vào ngực”, rồi xác cô bị vứt sang một bên “sau khi lấy hết đồ đạc của cô ấy.”
Trong khi lực lượng chủ lực của RSF càn quét qua el-Fasher, một nhóm chiến binh khác vẫn ở vùng ngoại vi thành phố và tiến hành các vụ hành quyết tàn bạo đối với nhiều người bị bắt không mang vũ khí.
Phần lớn những vụ bạo lực này diễn ra tại một địa điểm cách el-Fasher khoảng 8km. Các đoạn video đã được xác minh cho thấy hàng chục thi thể mặc thường phục – trong đó dường như có cả phụ nữ – nằm trong một rãnh đất chạy dọc theo rìa ụ cát mà RSF đắp bao quanh thành phố.
Những đoạn video khác ghi lại khung cảnh hoang tàn: lửa bốc ngùn ngụt, khung xe tải cháy đen nằm rải rác khắp khu vực. Một số đoạn quay tại hiện trường cũng cho thấy các xác chết nằm vương vãi giữa những chiếc xe.
Một nhân vật then chốt trong vụ bạo lực trước đó đã được BBC Verify xác định là một chỉ huy RSF có biệt danh trên mạng là Abu Lulu. Trong hai đoạn video, ông ta xuất hiện khi đang hành quyết những người bị bắt không có vũ khí; một nhân chứng nói với BBC rằng ông ta “đã ra lệnh cho lính của mình giết nhiều người vô tội, trong đó có cả trẻ em.”
Một đoạn ghi hình cho thấy một binh sĩ RSF cố gắng can thiệp khi Abu Lulu chuẩn bị bắn một người đàn ông bị thương, trong lúc người này van xin: “Tôi biết ông mà. Tôi đã gọi tên ông mấy ngày trước.”
Abu Lulu phẩy tay, gạt đi lời cầu xin đó, nói: “Tôi sẽ không bao giờ thương xót. Việc duy nhất của chúng tôi là giết.” Sau đó, ông ta gần như thản nhiên giơ súng lên và xả một loạt đạn xuyên qua người đàn ông tay không tấc sắt.
Một đoạn video khác cho thấy cảnh Abu Lulu hành quyết chín người bị bắt, tất cả đều không có vũ khí. Những hình ảnh xuất hiện vài ngày sau đó cho thấy thi thể của các nạn nhân vẫn bị bỏ mặc tại chỗ trên mặt đất bụi mù của vùng Darfur, xếp thành hàng theo kiểu hành quyết.
Nhiều người tham gia vụ thảm sát đeo phù hiệu RSF, trong đó có nhóm sau đó đã ăn mừng vụ giết người hàng loạt này như một “cuộc diệt chủng.”
Chỉ huy RSF tìm cách ‘kiểm soát thiệt hại’ sau thảm sát
Trong những ngày sau vụ thảm sát, thủ lĩnh RSF, tướng Mohamed Hamdan Dagalo, thừa nhận rằng binh lính của ông đã thực hiện “các hành vi vi phạm” và nói rằng những vụ việc đó sẽ được điều tra. Một quan chức cấp cao của Liên Hợp Quốc cho biết tuần trước RSF đã thông báo rằng họ đã bắt giữ một số nghi phạm trong hàng ngũ của mình.
Trong số những người bị bắt có Abu Lulu, sau khi BBC Verify công bố báo cáo ghi lại các vụ hành quyết do người đàn ông này thực hiện. Những đoạn video được dàn dựng và biên tập kỹ lưỡng, đăng trên tài khoản Telegram chính thức của RSF, cho thấy Abu Lulu bị dẫn vào một buồng giam trong nhà tù ở ngoại ô el-Fasher.
Các nhà phân tích của Đại học Yale cũng cáo buộc RSF “đang tiến hành dọn dẹp hiện trường các tội ác chiến tranh bị cáo buộc”.
Một báo cáo công bố ngày 4/11 nói rằng ảnh vệ tinh cho thấy “các vật thể trông giống thi thể đã bị dời khỏi một địa điểm phía bắc ụ đất của RSF”, đồng thời xác định có những ngôi mộ gần bệnh viện nhi của el-Fasher.
BBC Verify đo được các vật thể màu trắng xuất hiện trong sân bệnh viện vào ngày 30/10 có chiều dài từ 1,6 đến 2 mét – tương đương chiều cao của người trưởng thành và phù hợp với kích thước của một thi thể được quấn trong khăn tang, hình ảnh phổ biến ở Sudan.
Trong khi đó, RSF và các tài khoản mạng xã hội liên quan bắt đầu tìm cách định hướng lại cách tuyên truyền.
Một số người chia sẻ lại các bài đăng cảnh binh sĩ RSF phát hàng cứu trợ cho dân thường, trong khi văn phòng truyền thông của lực lượng bán quân sự này tung ra nhiều đoạn video được cho là ghi lại cách đối xử nhân đạo với tù binh quân đội.
Bất chấp chiến dịch truyền thông này, các hành động của RSF tại el-Fasher đã làm dấy lên làn sóng phẫn nộ toàn cầu.
BBC Verify đã liên hệ với RSF và cung cấp cơ hội phản hồi các cáo buộc trong cuộc điều tra này, nhưng nhóm này không đưa ra bất kỳ phản hồi nào.
Kevin Nguyen, Kumar Malhotra, Richard Irvine-Brown, Alex Murray, Barbara Metzler, Lamees Altalebi và Ahmed Nour tường thuật bổ sung.
Đồ họa: Jess Carr và Mesut Ersoz.
